منظور از زباله‌های غذایی، کاهش مقدار یا ارزش غذایی مواد غذایی و انواع خوراکی‌هاست که در ابتدا برای مصرف انسان در نظر گرفته شده، اما به هر دلیلی از زنجیره تأمین غذا خارج می‌شود و از دست می‌رود، حتی اگر پس از خروج یا حذف از زنجیره تأمین غذا به مصرف غیرغذایی (تأمین خوراک غیرانسان یا انرژی زیستی) هدایت شود.
سازمان غذا و کشاورزی امریکا (FAO)، تولید زباله‌های غذایی را به سه قسمت تقسیم می‌کند؛ از دست دادن غذا (Food Loss)، ضایعات غذا (Food Waste) و هدررفت یا اتلاف غذا (Food wastage).
از دست دادن غذا
از نظر فنی، “از دست دادن غذا” به کاهش جرم (ماده خشک) یا ارزش غذایی (کیفیت) غذایی اشاره دارد که در ابتدا برای مصرف انسان در نظر گرفته شده بود. یعنی؛ غذایی که به هر دلیلی در طی فرایند زنجیره تأمین غذا، مقدارش کم می شود یا ارزش غذایی خود را از دست می‌دهد. این از دست دادن، عمدتاً ناشی از ناکارآمدی در زنجیره تأمین مواد غذایی، مانند؛ زیرساخت‌ها و لجستیک ضعیف، کمبود فناوری، مهارت‌های ناکافی، دانش و ظرفیت مدیریت گردانندگان زنجیره تأمین و عدم دسترسی به بازارها است. علاوه بر این، بلایای طبیعی نیز نقش دارند.
به این ترتیب، “از دست دادن غذا”، ناشی از تصمیمات و اقدامات تامین کنندگان مواد غذایی در زنجیره تأمین غذا، است.
از نظر تجربی، هر غذایی است که به دلایل مختلف نداشتن شکل، اندازه و رنگ مناسب، دور ریخته، سوزانده شده، یا به شکل دیگری در طول زنجیره تأمین مواد غذایی از زمان برداشت، کشتار یا صید تا سطح خرده فروشی ـ به استثنای سطح خرده فروشی ـ دور ریخته می‌شود و دوباره وارد هیچ گونه استفاده تولیدی دیگری به عنوان خوراک یا بذر نمی‌شود.
بنابراین، “از دست دادن” غذا قبل از رسیدن غذا به دست مصرف کننده در نتیجه مشکلات در مراحل تولید، ذخیره سازی، فرآوری و توزیع رخ می‌دهد.
ضایعات غذایی
ضایعات غذایی به مواد غذایی مناسب برای مصرف انسان گفته می‌شود که دور ریخته می‌شوند، خواه به دلیل گذشتن تاریخ انقضا باشد یا به دلیل فساد خوراک. این ضایعات اغلب توسط خرده‌فروشان، عرضه کنندگان مواد غذایی و مصرف کنندگان تولید می‌شوند. ضایعات غذایی، اغلب به دلیل فساد مواد غذایی است، اما می‌تواند به دلایل دیگری مانند عرضه بیش از حد در بازارها، عادات خرید یا عادات غذا خوردن فردی در مصرف کنندگان باشد. بنابراین، ضایعات غذایی به کاهش کمیت یا کیفیت مواد غذایی به دلیل تصمیمات و اقدامات خرده فروشان، ارائه دهندگان خدمات غذایی و مصرف کنندگان اشاره دارد.
به بیانی دیگر، “ضایعات غذایی” به مواد غذایی اطلاق می‌شود که زنجیره تأمین، آن را تا یک محصول نهایی، با کیفیت خوب و مناسب برای مصرف آماده می‌کند، اما همچنان مصرف نمی‌شود، زیرا دور ریخته می‌شود. بنابراین، ضایعات مواد غذایی به طور معمول (اما نه به طور انحصاری) غذاهایی هستند که برای مصرف مناسب هستند، اما آگاهانه در مراحل خرده‌فروشی یا مصرف، دور ریخته می‌شوند.
اتلاف غذا
ضایعات غذا به هر گونه مواد غذایی از دست رفته در اثر فاسد شدن یا ضایعات اشاره دارد. بنابراین، اصطلاح «اتلاف یا هدررفت» هم شامل از دست دادن غذا و هم ضایعات غذا می‌شود.
چرا باید درباره زباله‌های غذایی بیشتر بدانیم؟
مواد غذایی هدر رفته ـ از دست دادن یا ضایعات ـ یک چالش بزرگ زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی جهانی است.
طبق تحقیقات علمی، تقریباً یک سوم مواد غذایی تولید شده در ایالات متحده هرگز خورده نمی‌شود. وقتی غذا تولید می‌شود، اما بی‌رویه هدر می‌رود، تمام منابع مورد استفاده برای رشد غذا – آب، خاک، انرژی، کودها – و منابعی که برای انتقال آن از مزارع به سفره‌های ما استفاده می‌شود، نیز هدر می‌رود و به این ترتیب، فشار بسیاری به محیط زیست وارد می‌شود. بیشتر منابع ورودی و اثرات زیست محیطی ضایعات مواد غذایی، در طول تولید، پردازش و تحویل به آشپزخانه ما رخ می‌دهد.
علاوه بر این، هنگامی که غذا در محل دفن زباله رسوب می‌کند و تجزیه می‌شود، محصولات جانبی این فرآیند تجزیه متان و دی اکسید کربن هستند. متان یک گاز گلخانه‌ای قوی است که گرما را به دام می‌اندازد، دمای زمین را افزایش می‌دهد و به شتاب تغییرات آب و هوایی کمک می‌کند.
در کنار موارد بالا، بحران گرسنگی نیز وجود دارد. در حالی که در کشورهایی مانند امریکا، سالانه 40 درصد غذای تولید شده که خوراکی و مغذی است، به هدر می‌رود، 829 میلیون نفر یا 10 درصد مردم، در سراسر جهان ـ 6/5 میلیون نفر در ایران ـ زندگی می‌کنند که از گرسنگی یا سوءتغذیه رنج می‌برند. بسیاری از آمارها نشان می‌دهند، کاهش ضایعات غذایی تا 15 درصد، غذای بیش از 25 میلیون نفر در سال را می‌تواند تأمین کند.
فواید کاهش زباله‌های مواد غذایی
- بنابر آنچه گفته شد، کاهش زباله‌های مواد غذایی می‌تواند مزایای بسیاری داشته باشد:
- صرفه جویی در هزینه نیروی کار از طریق جابجایی، آماده سازی و ذخیره سازی کارآمدتر مواد غذایی مورد استفاده.
- صرفه جویی در هزینه با خرید مواد غذایی به اندازه مورد نیاز و پرهیز از هزینه‌های اضافی که دور ریخته می‌شود.
- کاهش انتشار متان از محل‌های دفن زباله و تولید ردپای کربن کمتر.
- مدیریت بهتر انرژی و منابع، جلوگیری از آلودگی ناشی از رشد، تولید، حمل و نقل و فروش مواد غذایی.
نتیجه آنکه؛ تلفات و ضایعات کمتر مواد غذایی منجر به استفاده کارآمدتر از زمین و مدیریت بهتر منابع آب با تأثیرات مثبت بر تغییرات آب و هوا و معیشت مردم در سراسر جهان می‌شود.
